د کتر سید مهد ی میرغضنفری؛ پزشک، دکتری تخصصی (PhD) فیزیولوژی پزشکی، پژوهشگر طب سنتی ایرانی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ارتش
دکتر راحله حسنی؛ دکترای تخصصی سیستماتیک گیاهی، پژوهشگرطب سنتی ایرانی
خوراکی ها و فصول نیز مانند انسان ها دارای مزاج هستند. به عبارتی افراد مختلف، خوراکی هایی که در فصول مختلف می توانند بخورند متفاوت است. در غیر این صورت سوء مزاج عارض خواهد شد.
با توجه به نزدیک شدن به نوروز، دیدوبازدیدها، خوراکی ها و تنقلاتی که بیشتر در این ایام مصرف می شود، بر آن شدیم تا در این مقاله به بررسی تدابیر لازم در نوروز از دیدگاه طب‌سنتی بپردازیم.
هر فرد با هر مزاج به شرطی که آن را در حالت تعادل نگه دارد، از سلامت برخوردار است. فرد سالم مزاجی متعادل داشته و عملکردهای روانی و جسمانی مطلوبی نیز دارد.
یکی از راه های حفظ تعادل مزاج، رعایت خوردنی ها و نوشیدنی های متناسب با مزاج فرد است.
معرفی مزاج‌های گرم و سرد آجیل‌ها
یکی از باورهای غلط این است که خوراکی های با مزاج گرم ارزش تغذیه ای و انرژی زایی بیشتری در مقایسه با خوراکی های سردمزاج دارند که در واقع این موضوع قابل‌تعمیم به همه افراد با همه مزاج ها نیست. در بین آجیل ها و تنقلاتی که به‌طورمعمول مصرف آن‌ها در دیدوبازدیدهای عید مرسوم است، مزاج های مختلف با درجات متفاوت دیده می شود؛ به‌طورکلی گردو، چلغوز (دانه ای روغنی شبیه آفتابگردان که از نوعی کاج به دست می آید)، بادام‌هندی، فندق، بادام‌زمینی، پسته، تخمه آفتابگردان، تخمه خربزه، بادام درختی و نخودچی مزاج گرم (با درجات متفاوتی از گرما) و تخمه‌کدو و هندوانه مزاج سرد دارند.
* گردو گرم ترین مزاج را دارد و خوردن آن به‌تنهایی توصیه نمی شود (مخصوصاً مغز گردویی که مدتی است از پوست جداشده است و حتی تغییر در طعم را نیز نشان می دهد که حاکی از تغییر در چربی های آن است).
* فندق نیز مزاجی گرم دارد (ولی کمتر از گردو).
* در درجات بعدی پسته و بادام درختی حضور دارند. معتدل ترین و بهترین آجیل از میان آجیل های مختلف که به‌طورمعمول استفاده می شود، بادام است که تقریباً برای تمامی مزاج ها مناسب است.
* بهترین نوع مغز بادام، نوع خام آن است که بوداده و شور نباشد و بهتر است که به‌تازگی از پوست جداشده باشد.
بادام باعث رشد بدن شده و برای کودکان و سالمندان نیز بسیار مفید است. بااین‌حال زیاده‌روی در مصرف بادام نیز توصیه نمی شود.
افراد با مزاج گرم باید در خوردن تنقلات با مزاج گرم دقت کنند.
* افراد با مزاج گرم بایستی در خوردن تنقلات با مزاج گرم دقت کنند و مقدار آن را به حداقل کاهش دهند و برعکس افراد با مزاج سرد در خوردن تنقلات سرد بایستی دقت کنند.
به‌طورکلی زیاده‌روی در مصرف یک نوع آجیل مضر است. لازم به ذکر است که تمامی مغزهای آجیلی با بو دادن و شور کردن، گرم تر و خشک تر می شوند.
* افراد با مزاج گرم بایستی بیشتر سعی کنند از میوه های با مزاج سرد یا معتدل استفاده کنند (مانند سیب، پرتقال، نارنگی، خیار، کیوی (اگر حساسیت ندارند) و غیره).
در مقابل برای افراد با مزاج سرد خوردن میوه های گرم توصیه می شود مانند موز.
* شکلات ها علاوه بر بالا بردن حرارت بدن، به علت سودازا بودن نیز برای بدن مضر هستند.
* حتی‌الامکان بایستی از خوردن شکلات و موارد مشابه در شب پرهیز کرد.
خوراکی های متناسب با فصل بهار شامل انواع آش های ساده و رقیق (که در تهیه آن‌ها از برنج و انواع سبزی‌ها استفاده‌شده است)، کاهو سکنجبین، و نوشیدنی هایی مانند شربت خیار و سکنجبین، شربت زرشک و نارنج، و شربت لیمو است که افراد دارای مشکلات معده یا سوء مزاج سرد معده بایستی در مصرف این شربت ها احتیاط کنند.
* همچنین توصیه‌شده است که مصرف ادویه ها و گوشت در فصل بهار کاهش یابد.
نوشیدنی مناسب بهار سکنجبین
برای تهیه سکنجبین بایستی سه واحد آب، دو تا سه واحد شکر (می توان به‌جای شکر، از مقادیر کمتر عسل یا نبات استفاده کرد) و یک واحد سرکه انگور یا سرکه سیب خانگی را ترکیب کرد.
البته بهتر است ابتدا شربت آب و شکر را روی شعله گذاشت تاکمی غلیظ شود و سپس سرکه را به آن اضافه کرد. در این صورت باید اجازه داد تا این ماده غذایی تا حدی بجوشد که شربت پس از سرد شدن حالت روان داشته باشد.
همچنین می توان چند شاخه نعنای تازه و شسته شده به شربت سکنجبین اضافه کرد و سکنجبین نعنایی ساخت که مزاج گرم‌تری نسبت به سکنجبین ساده داشته و برای رفع نفخ و بهبود عملکرد تنفس بسیار مفید است.
توصیه‌های برای رفع خشکی و گرمی مزاج در بهار
* خوردن کاهو و سکنجبین در فصل بهار (به‌خصوص در روز طبیعت)، برای کلیه مزاج ها و خصوصاً افراد گرم‌مزاج که به دلیل زیاده روی در خوردن شیرینی و آجیل ایام نوروز، دچار خشکی و گرمی مزاج شده اند، توصیه می شود.
* کاهو به دلیل داشتن رطوبت و طبع‌تر، و سکنجبین به سبب داشتن مزاج معتدل رو به خنک، ازجمله بهترین و مفیدترین خوردنی‌های مورد توصیه طب سنتی به‌خصوص در فصل بهار و نیز تابستان است.
* همچنین می تواند به‌اعتدال مزاج و رفع گرمی، خشکی و حرارت بدن کمک کند (یکی از صفرابرهای خوب به شمار می رود).
* امروزه سکنجبین یا سکنگبین را از سرکه و قند و شکر تهیه می کنند، درحالی‌که قبلاً در تهیه آن از عسل استفاده می شده است. سرکه، مزاج سرد، و شکر یا عسل مزاج گرم دارند.
* به شرطی که سکنجبین خیلی شیرین یا ترش نباشد، طبع معتدل رو به خنکی دارد و مصرف آن پس از خوردن گرمی جات برای اکثر افراد مناسب است.
* هر چه میزان سرکه سکنجبین بیشتر شود، طعم آن ملس و مزاج آن رو به خنکی می رود و مصرف آن برای فصول یا مناطق گرم و افراد با مزاج گرم مناسب تر است.
* اگر شکر آن افزایش یابد، مزاج آن رو به سمت گرمی می رود و برای افراد با مزاج سرد مناسب خواهد بود.
